ارز فیات چیست؟ ارز فیات یک پول قانونی بوده که ارزش آن از دولت صادرکننده اش گرفته می شود و شامل پول در گردش مانند پول کاغذی یا سکه می شود. فیات از یک واژه لاتین به همین نام گرفته می شود. ارزش پول فیات توسط دولتی که آن را چاپ می کند، مشخص می شود. در حال حاضر کشورها از سیستم ارز فیات به جای کالای فیزیکی یا ابزار مالی، برای ارائه خدمات خرید کالا، سرمایه گذاری و سپرده گذاری استفاده می کنند. ارز فیات جایگزین مناسبی برای استاندارد طلا و پول کالایی است
معنای پول فیات
پول فیات یک ارز دولتی است که توسط کالای فیزیکی مانند طلا یا نقره پشتیبانی نمی شود بلکه توسط دولت صادرکننده آن تأمین می شود. ارزش پول فیات از رابطه بین عرضه و تقاضا و ثبات دولت صادرکننده، نشأت می گیرد. اکثر ارزهای کاغذی مدرن ارزهای فیات هستند از جمله دلار آمریکا، یورو، پوند و دیگر ارزهای مهم جهانی.
ارز فیات به بانک های مرکزی کشورها امکان کنترل بیشتری بر اقتصادشان می دهد زیرا آن ها می توانند مقدار چاپ پول را کنترل کنند. ارزهای فیات فقط دارای ارزش هستند و دولت این ارزش را حفظ می کند. هیچ ابزاری برای تأمین پول به خودی خود وجود ندارد.
یکی از مخاطرات اصلی که پول های کاغذی مانند دلار دارند این است که کشورها در چاپ و عرضه آن ها زیاده روی کرده و باعث ایجاد تورم در اقتصاد می شوند.
منشأ پیدایش پول فیات
فیات برای اولین بار در کشور چین چاپ شد. در آن زمان فیات به واحدهای پولی دیگر از جمله ابریشم، طلا و نقره قابل تبدیل بود اما بعدها سیستم ارزی فیات در قرن 13 توسط امپراطوری مغول راه اندازی شد. در قرن 17 نیز پول فیات، در قاره اروپا و در کشورهای دیگری همچون هلند و سوئد مورد استفاده قرار گرفت اما سیستم ارز فیات در کشور سوئد با شکست مواجه شد و بعد از آن با استاندارد نقره جایگزین شد. بعد از آن نیز فرانسه نو و مستعمرات سیزده گانه در آمریکای شمالی از این سیستم ارزی برای انتقال پولی خود استفاده کرد.
در قرن بیستم میلادی نیز دولت ایالات متحده بار دیگر به سیستم پول کالایی تغییر جهت داد و از سال 1933 به بعد نیز مبادله طلا با پول های کاغذی این سیستم متوقف شد. بعد از آن در سال 1972 میلادی، ایالات متحده استاندارد طلا را کنار گذاشت و بعد از آن از پول فیات برای سیستم پولی خود استفاده کرد. درواقع ارزهای فیات در قرن بیستم به دلیل این که دولت ها و بانک های مرکزی سعی کردند اقتصاد خود را از بدترین اثرات طبیعی توسعه و رکودهای چرخه تجاری محافظت کنند، از اهمیت خاصی برخوردار شدند.
پول کالایی دارای ارزش ذاتی است که این ارزش را از موادی که از آن ساخته شده است مانند سکه های طلا و نقره می گیرد. پول فیات در مقابل، ارزش ذاتی ندارد. ارزش پول فیات در اصل وعده ای از سوی دولت یا بانک مرکزی است که می گوید ارز فیات می تواند با ارزش خود در کالا مبادله شود.
دلیل شکل گیری ارز فیات بدون پشتوانه چه بود؟
استفاده از سیستم استاندارد طلا، توانست بسیاری از مشکلات معاملات تجاری را حل کند. هر کسی نیز می توانست به راحتی پول های خود را به طلا تبدیل کند. اما سیستم طلا نتوانست ماندگار شود.
دلایل این عدم ماندگاری می تواند موارد زیر باشد:
- کمبود معدن های جدید طلا
- محاسبه ای بودن نرخ طلا
- نایاب بودن معدن های طلای جدید
- شروع جنگ جهانی و کمبود ذخایر مالی کشورها
با وجود تمام این شرایط، کار با استاندارد طلا به مرور سخت شد تا اینکه تا دهه هشتاد میلادی کاملاً از بین رفت اما برای اینکه اعتبار کاغذهایی مانند پول حفظ شود، پول های بدون پشتوانه جایگزین آن شد.
مزایای استفاده از پول فیات چیست؟
استفاده از پول فیات در حوزه مالی و اقتصادی، مزایا و معایبی را به همراه دارد.
- پول فیات از نظر اقتصادی نسبت به پول کالایی، مقرون به صرفه تر بوده و هزینه کمتری برای تولید آن نیاز است.
- پول فیات اگر بتواند نقش های مورد نیاز اقتصاد یک کشور را در واحد پولی خود ذخیره کند، ذخیره ارزش، ارائه حساب عددی و تسهیل مبادله، می تواند به عنوان یک ارز خوب عمل کند.
- کمبود کالاهایی مانند طلا بر روی آن اثری ندارد.
- پول فیات انعطاف پذیری خوبی در بحران های اقتصادی داشته و می تواند قدرت خوبی را در اختیار دولت و بانک مرکزی قرار دهد.
- از پول فیات می توان در مبادلات بین المللی استفاده کرد و تبدیل به واحد پول تجاری شده است.
- از آنجا که پول فیات مانند طلا یک منبع کمیاب یا ثابت نیست، بانک های مرکزی کنترل بسیار بیشتری بر عرضه آن دارند که به آن ها قدرت مدیریت متغیرهای اقتصادی مانند عرضه اعتبار، نقدینگی، نرخ بهره و سرعت پول را می دهد.
معایب استفاده از پول فیات چیست؟
- تورم: از زمان پیدایش پول فیات، تورم نیز با آن همراه شد به همین دلیل تورم موجب شد که آمار افراد فقیر در جامعه افزایش یابد چرا که تورم به افرادی که حقوق ثابت دارند، ضرر می زند و موجب کاهش قدرت خرید آنها می شود.
- افزایش بیش از حد نقدینگی: زمانی که حجم نقدینگی با میزان تولید کالا و خدمات متناسب نباشد، اعتبار پول های بدون پشتوانه ضرر می کند چرا که با افزایش نقدینگی، تقاضا نیز افزایش می یابد و اگر عرضه مناسبی برای تأمین این تقاضاها نباشد، تورم افزایش می یابد.
- از بین رفتن دولت ها: با از بین رفتن دولت ها، پول های بدون پشتوانه در خطر هستند. چون دولت ها هستند که به اعتبار و ارزش پول های بدون پشتوانه کمک می کند. پس اگر دولتی در میان نباشد، ارزش پول ملی از بین خواهد رفت.
- با توجه به عرضه نامحدود آن توسط دولت ها، فرصت های بیشتری برای ایجاد حباب با پول فیات وجود دارد.
- ارزش پول فیات بستگی به سیاست های مالی و مقررات دولتی توسط دولت دارد. سیاست پولی غیرمسئولانه می تواند منجر به تورم، حتی تورم بیش از حد یک ارز فیات شود.
چرا اقتصادهای مدرن از پول فیات حمایت می کنند؟
پول فیات به دولت ها انعطاف پذیری بیشتری برای مدیریت ارزهای خود، تعیین سیاست های پولی و تثبیت بازارهای جهانی می دهد. همچنین امکان بانکداری جزء به جزء وجود دارد. به این معنا که به بانک های تجاری اجازه می دهد مقدار پول موجود را برای پاسخگویی به تقاضای وام گیرندگان چند برابر کنند.
چه جایگزینی برای ارز فیات وجود دارد؟
امروزه تقریبا همه کشورها دارای پول قانونی (ارز فیات)هستند. با وجود اینکه شما می توانید طلا و سکه بخرید و بفروشید اما این سکه ها به ندرت درعوض و به ازای خریدهای روزمره استفاده می شوند بلکه بیشتر به عنوان یک دارایی قابل جمع آوری هستند.
حتی ارزهای دیجیتالی مانند بیت کوین که در دهه گذشته به عنوان چالشی برای ماهیت تورمی ارزهای فیات ظاهر شده و مورد علاقه و پذیرش قرار گرفته و از اقبال خوبی هم برخوردار بودند نیز معنای سنتی پول و ارز فیات را ندارند.
ارز فیات و ارز دیجیتال با یکدیگر چه ارتباطی دارند؟
هر دو ارز دیجیتال و فیات، هیچ گونه پشتوانه فیزیکی ندارد. کنترل ارز فیات توسط دولت همان کشور است، در صورتی که ارز دیجیتال ماهیت غیرمتمرکز دارد. ارزهای دیجیتال بر بستر بلاک چین ایجاد شده اند که کاملا غیرمتمرکز هستند.
در ارزهای دیجیتال به جای سیستم فیات (که مبادله با انتقال پول فیات و براساس سیستم های سنتی قرارداد انجام می شود) قراردادهای هوشمند هستند که مبادلات را امکان پذیر می کنند. از جمله تفاوت های موجود بین این دو ارز، نحوه تولید پول های جدید در هر یک از این دو سیستم است.
به عنوان مثال بیت کوین یا اتریوم نمونه هایی از ارز دیجیتالی هستند که در مقایسه با پول فیات که هیچ گونه محدودیتی ندارد، تولید و عرضه محدودی در تعداد دارد.
به علاوه تراکنش در ارزهای دیجیتال برگشت ناپذیر بوده، در صورتی که در ارزهای فیات این چنین نیست.
از دیگر تفاوت های ارز فیات با ارز دیجیتال، مبادلات ارزی بزرگتر با نوسان کمتر است. در صورتی که در بازار ارز دیجیتال این شرایط کاملاً برعکس است.
انجام امور مالی در دنیای واقعی و با ارزهای فیات می تواند هزینه های جانبی زیادی داشته باشد، مانند کارمزدهای دفترخانه ها، املاک ها، مالیات ها، هزینه تمدید و…. اما در دنیای غیرمتمرکز رمزارزها، پروژه های دیفای و قراردادهای هوشمند این هزینه های جانبی را کاهش داده اند.
ارز فیات در مقابل استاندارد طلا
با سیستم استاندارد طلا، می توان پول کاغذی را تبدیل به طلا کرد. در واقع سیستم طلا توسط دولت حمایت می شد. به همین دلیل تمامی دولت ها و بانک ها می توانستند با استفاده از سیستم ارزی مبتنی بر کالاها با داشتن طلای کافی، ارزهای جدید را وارد چرخه اقتصاد کنند اما با ارز فیات نمی توان پول کاغذی را به چیزی تبدیل کرد. با این وجود مسئولان می توانند با پول فیات، بر روی ارزش پول دولت اثر گذاشته و شرایط اقتصادی را کنترل کنند.
در این میان کارشناسان سیستم استاندارد طلا، معتقد هستند که سیستم ارزی مبتنی بر کالاها پایدارتر است. دلیل پایداری آن هم به این خاطر است توسط چیزی حمایت می شود که فیزیکی و باارزش است. البته لازم به ذکر است که قیمت طلا بی ثبات است. البته ارزش کالا می تواند دچار نوسان شود. در صورتی که در سیستم ارز فیات در مواجه با شرایط اضطراری از انعطاف پذیری بیشتری برخوردار است.
